新北道ᛋᚴ写ᚾᛁ文ᛘᛁᚦ秦字ᚾ

For å øva meg på kinateikn hev eg teke til å skriva norsk for meg sjølv med kinateikn for alle røtene. Systemet liknar det japanske, der teikni stend for tydingsrøter som kann ha ymse uttalor etter stoda, og der ljodskrift kring teikni kjem med grammatisk informasjon som hjelper lesingi. I denna teigen skal eg greida ut korleis detta systemet verkar.

Dømetekst

怎ᛚᛁᛁᛌ看ᛦ它ᛐᚢᛐ写ᛁᛙᛁᛐᛓᛚᛁᛆᚿᛐ? ᛌᛚᛁᚴ。 ᛁᚴ喜ᚱ它ᚭᚴ，但它ᛁᚱ少ᛐ。。。 厚。但它走ᛦ好，ᚠᚭᚱ字果喜ᚱᛁᚭ厚ᛁ人ᛦ，哈々。今会ᛁᚴ发ᛆ它ᛓᛆᛐᛁᛌᚴᚭᚱᛐ。能发ᛆ某ᚿ说ᛦ«ᚴᚢᛚᛐ»或某ᛐ。它有ᛁᚢᚭᚱᛁ好。

(Merk at det eigenleg ser yverraskande bra ut, og at ein fær den same effekten som japansk, der mindre viktige ting er ljodskrift, og det ein helst skal få med seg når ein skumles er store teikn.)

Runone

Millomalderrunone er det seinaste stiget av runor, og det som er lettast å nytta for dei som er vane med nynorsk i latinsk skrift. Stavnaden fylgjer i utgangspunktet nynorsk skrift etter måten beint fram - ein skriv lange konsonantar tvo gonger, ein skriv ut naseljod fyre andre konsonantar, og ein merkjer ikkje gamle lange vokalar. Stumme bokstavar er med, men stum d eller t er skrive med ᚦ (med undantak av stumme d-ar inni røter, som i blad eller glad). Trykkveike -e og -o er gjenomført skrivne som -ᛁ og -ᚢ av di dessa ser mest ulike ut. Systemet ser altso slik ut:

Runa	ᚠ	ᚡ	ᚢ	ᚦ	ᚮ	ᚱ	ᚴ	ᚵ	ᚼ	ᚿ	ᛁ	ᛂ	ᛕ	ᛌ	ᛐ	ᛒ	ᛘ	ᛚ	ᚯ	ᛑ	ᛆ	ᛅ	ᚤ
Fonem	/f/	/v/	/ʉ/, /ʉː/, /ʋ/	/Ø/	/o/, /ʊː/	/r/	/k/, /ɕ/	/g/, /j/	/h/	/n/	/i/, /e/ /j/	/e/, /eː/	/p/	/s/	/t/	/b/	/m/	/l/	/ø/	/d/	/ɑ/, /ɒː/	/æ/	/y/, /yː/

I tillegg til dessa hev ᛦ (transkribert R) sere morfologiske bruk som eg kjem attende til.

Kinateikni

Eg er enno ikkje serleg god på kinesisk, og eg lærer same kva berre høgkinesisk, men teikni ein vel lyt vera gamle, og heldst ta frå klassisk kinesisk. Men sidan detta er mest for at eg skal læra meg teikn, er eg ikkje so streng på det. Av same grunn nyttar eg forenkla teikn.

Sidan norsk hev fleire bøygjingsklassor en japansk, treng attåtskrifti vår (d.e. runone) òg å vera litt meir innfløkt. Sidan same teikn kann verta lese som fleire ulike ord, treng me runor som slær fast kva uttala som er meint. Etter alt hell gjer bøygjingsklassone detta lettare - ofte er ikkje tvo moglege uttalor i same bøygjingsklassa, so um runone fær fram klassa, kjem uttala av seg sjølv.

Namnord

Teiknet 字 (zì) tyder teikn, bokstav. Me kann nytta det til å skriva ei heil rekkja ord som hev med slike ting å gjera, og me fær fram skilnadene med runor som syner bøygjingsklassa, eller til nauds med ei runa som berre syner konsonanten ordet skal slutta på. Slike naudhjelpsendingar trengst berre når det er fåre for forvirring.

Døme på ulike ord skrivne med 字 er:

Ord	Uttala	Ending	Bøygjingsklassa
字ᚿ	teikn	-n	Inkjekyn med -n-ending
字ᛚᛁᚦ	teiknet	-net	Inkjekyn med -n-ending
字ᛆ	runa	-a	Lint hokyn
字ᚢᚱ	runor	-or	Lint hokyn
字ᛚ	symbol	-l	Inkjekyn (lånt)

Sameleis er det med 狗 (gǒu), 猫 (máo), og 人 (rén), som i rekkjefylgja tyder hund, katt, og menneske:

Ord	Uttala	Ending	Bøygjingsklassa
狗	hund	Ingen	Sterkt hankyn
狗ᛆ	bikkja	-a	Lint hokyn
狗ᛕ	kvelp	-p	Sterkt hankyn
猫	katt	Ingen	Sterkt hankyn
猫ᛆ	kjetta	-a	Lint hokyn
猫ᛚᛁᚿᚴ	kjetling	-ling	Sterkt hankyn
猫ᛌ	pus	-s	Sterkt hankyn
人ᛁ	menne	-e	Lint inkjekyn
人ᛆ	menneskja	-a	Lint hokyn
人ᛆᚱ	personar	-ar (fleirtal)	Sterkt hankyn
北人	nordmann	Samansett	Samansett sterkt hankyn
语人	målmann	Samansett	Samansett sterkt hankyn

Sume endingar hev eigne kinateikn - -ing er skrive med 性 (xìng), -na er skrive med 化 (huá), og -ande er 可 (kě). Dessa vert det truleg fleire av etter kvart som systemet mognar. Soleis:

Ord	Uttala
字性	teikning
厚化	tjukna
学可	lærande

For å skriva umljodsfleirtal av namnord nyttar ein ᛦ som ending. Denna endingi er òg nytta for andre fleirtalsformer med tonelag 1 (dvs. der -er som ending kjem av gamalt -R). Soleis fær ein:

Ord	Uttala
男	mann
男ᛦ	menn
兄	broder
兄ᛦ	brøder

ᛦ er òg nytta for notid av verb - det stend det meir um i verbluten.

Verb

Verb er noko meir innfløkte en namnord, men fylgjer det same systemet. Kvar ending i kvar bøygjingsklassa er skrive på same måte alltid - der detta ikkje er nog til at ein aldri les feil, legg ein på ekstra ljodskrift. Ein kann vera meir regelrett i skrifti her en ein er i tala og med latinske bokstavar - til dømes kann ein nytta -te for fyrrtidsendingane -te, -de, og -dde. For verb er det lettast å syna detta med ein gjenomgang av alle klassone:

Verb	Nemneform	Notid	Fyrrtid	Ferdig fyrrtid
A-verb	-ᛆ	-ᛆᚱ	-ᛆᚦᛁ	-ᛆᚦ
måla	漆ᛆ	漆ᛆᚱ	漆ᛆᚦᛁ	漆ᛆᚦ
E-verb	-ᛆ	-ᛁᚱ	-ᛐᛁ	-ᛐ
tenkja	想ᛆ	想ᛁᚱ	想ᛐᛁ	想ᛐ
J-verb	-ᛁᛆ	-ᛦ	-ᛐᛁ	-ᛐ
telja	计ᛁᛆ	计ᛦ	计ᛐᛁ	计ᛐ
Stuttverb	-ᛆ	-ᚱ	-ᛐᛁ	-ᛐ
nå	达ᛆ	达ᚱ	达ᛐᛁ	达ᛐ
Sterke verb	-ᛆ	-ᛦ	-Ø	-ᛁᚦ
skjota	射ᛆ	射ᛦ	射	射ᛁᚦ

Påfunne norske teikn

Sume gonger er det høvande og moro å finna på norske teikn for ting. Eg hev ikkje mange enno, men til dømes for henda kann ein laga eit teikn med radikalar (teiknluter) som tyder hand og tala. Hand er der for ljodi (fleirtal av hand og verbet hender er like), og taleluten er der di noko som hender er noko ein talar um. Teiknet ser slik ut:

Sidan poenget er at eg skal læra meg kinateikn, lyt eg ikkje laga for mange av dessa. Men sidan eg mest handskriv med detta systemet, er det veldig lett å laga :3

Ting eg ikkje hev nemnt

Det eg hev lagt fram her lyt vera nog til at ein sjølv kann fylla inn alle hol. Adjektiv, til dømes, fylgjer dei same prinsippi som alt anna, og det som stend att av avleidingsendingar eller småord kann ein velja å skriva med teikn eller runor fritt (eller etter kva eg kjem på).

Ordbok

Her kann eg skriva inn norske lesingar av teikn som kann henda ikkje er heilt sjølvsagde.